Kitap notları bölümümüzde bu kez eski tarihli bir çalışmayı ele alıyoruz.

Tam adı “Hard Landing: The Epic Contest for Power and Profits That Plunged the Airlines into Chaos” olan kitap, 1995 yılında basılmış.

(ISBN: 0-8129-2186-0)

Kitap, Thomas Petzinger tarafından kaleme alınmış.

Havayolu sektörünün kuruluşundan, 1990’lı yılların başlarına kadar olan dönemi ayrıntılı bir biçimde anlamak isteyenlere özellikle tavsiye ettiğim bu kitaba ilişkin notları aşağıda bulabilirsiniz:

1. “Airlines are managed as information systems and operated as networks” (Doğru söze ne denir!)
2. ABD’de hava postası hatlarının ihale edilişi, sonraki yılların bir çok büyük havayolu firmasının temelini atmıştır. Sene 1927.
3. 1930’da görülen lüzum üzerine hava postaları hükümet eliyle oligopol hale getiriliyor. Tüm ABD sadece dört firmaya taksim ediliyor.
4. Ama 1933’te iktidar Demokratlara geçiyor. Ve tüm posta hatları bir anda devletleştiriliyor.
5. Ama böyle bir operasyon için çok tecrübesiz olan ordu pilotları art arda çok fazla kaza yapmaya başlayınca, hava postası yeniden özelleştiriliyor. Hem de hemen hemen aynı firmalara; sadece son iki firma yeni ekleniyor.
   1. American Airlines
   2. TWA
   3. United Airlines
   4. Eastern Airlines
   5. Braniff (Dallas-Chicago)
   6. Delta Airlines (Atlanta-Chicago)
6. DC-3, American Airlines (AA) Başkanı C.R.Smith’in, 14 kişilik DC-2’leri, 21 kişilik yapma talebi sonucunda doğmuş. Enteresan!
7. 1938’de sektör CAB ile regüle edildi (Civil Aeronautics Act)
8. 1970’lerde iş çığırından çıkıyor. Yeni 747, DC-10 gibi büyük uçaklar ve diğer jetlerle birlikte sektörde yoğun bir “over capacity” yaşanıyor.
9. 1974 yılındaki petrol ambargosu + dünya genelindeki resesyon, havayolu firmalarını zarara itiyor.
10. CAB sürekli bilet fiyatlarını yükseltiyor; yolcular daha da kaçıyor; 1978’de deregulasyona gidiliyor.
11. AA, 1962’de SABRE’ı geliştirdi. Ama daha sonra ihmal etti. United 1970’lerin başında daha modern olan APOLLO’yu geliştirdi.
12. 1975 yılı civarında ABD’deki acenteler kendi rezervasyon sistemlerini kurmak istedi. Buna hemen tepki veren AA ve United, kendi mevcut sistemlerini acentelere açtı.
13. Böylece 1976 yılında CRS savaşları başladı. Robert Crandall’ın önderliğinde AA, sistemi eski olmasına rağmen bir adım öne geçti.
14. 1970’lerin ikinci yarısında charter firmaları palazlandı. Bunları bitirmek isteyen Crandall, kendi projesini geliştirdi. Ve Mart 1977’de CAB’den onay aldı. Bir kaç ay içinde tüm charter firmaları AA’in bulunduğu hatlardan çekilmek zorunda kaldı. Bu projeye göre:
    1. Uçaklarda belli şartlara göre farklı fiyat uygulaması başladı (bilet ücretleri sınıfları)
    2. Advance Purchase şartları ile yolcuların ucuz bilet alması sağlandı.
    3. AA, bunun adını “Super Saver” koydu. Bu isim uzun zaman devam etti.
    4. Böylece uçuşların boş kalan bölümleri satılabilir hale getirildi. Fiyat, full fare’in neredeyse yarısı kadardı.
15. Deregulasyon konusunu 1976 seçimlerinde başkan adayı olmak isteyen Kennedy, senato alt komitesine getiriyor. Şubat 1975’te konuyla ilgili yetkililer tek tek gidip bilgilerini sunuyorlar.
16. Carter hükümetinin ele aldığı ilk konulardan biri, havayolu sektörünün deregule edilmesi.
17. Büyük havayolu şirketlerinden sadece United deregulasyonu destekliyor.
18. Keneddy-Cannon Deregulation Bill (Airline Deregulation Act)
    1. Senato: 19 Nisan 1978 (83’e karşı 9 oyla)
    2. Temsilciler Meclisi: Bundan 6 hafta sonra (363′e karşı 8 oyla)
19. Deregulasyon başlarken Braniff çılgınlar gibi yeni hat başvurusunda bulunmuş. O tarihlerde, aynı gün içinde 16 yeni hat açılışını birden yapmışlar.
20. Deregulasyon –> Loyalty –> Robert Crandall (AA) –> 1981′de FF Program
21. 1982 yılı: Howard Putnam (Braniff) ve Robert Crandall (AA) sıkı bir fiyat rekabetine giriyor. Crandall telefonda fiyatları yükseltmeyi teklif ediyor. Putnam bu konuşmayı teybe kaydediyor.
22. Braniff rekabete dayanamıyor ve deregulasyonun ilk kurbanı oluyor. Aynı zamanda, ABD’de batan ilk büyük havayolu firması Braniff oluyor. 12 Mayıs 1982
23. NY, Washington, Boston, Florida bölgelerinde faaliyet gösteren Eastern, aynı zamanda ABD’nin en fazla yolcu taşıyan şirketiymiş.
24. Frank Lorenzo, Continental’i ele geçiriyor. Büyük huzursuzluk çıkıyor. Eylül 1983’te şirket Chapter 11 kapsamına giriyor. Grev yapanlar ve grev kırıcılar arasında olaylar çıkıyor. Bazı pilotlar, grev kırıcı pilotlara bombalı saldırı yapmak üzereyken yakalanıyorlar.
25. Pilot Life = Sex + Seniority + Salary
26. United’ın ilk uluslararası hattı: 1982 yılındaki Seattle – Tokyo. 1985’te ise o an için çok zor malî şartlar içinde olan Panam’dan 750 milyon dolara Pasifik hatlarını satın alıyorlar.
27. 1980’lere girilirken, kendi CRS’i olan şirketler, olmayanlara kıyasla büyük avantaj elde ediyorlar. Örneğin People Express, CRS üzerinden çalışmadığından deli gibi rezervasyon kaçırıyor. Ve %100’e varan oranlarda overbook yapmak zorunda kalıyorlar. Bu da büyük bir müşteri memnuniyetsizliğine sebep oluyor.
28. “Yield Management” kelimesi, AA başkanı Robert Crandall’a ait. AA, 1980’lerin ilk yarısında gelir yönetimi sistemlerini bir hayli ciddi bir boyuta taşıyor.
29. 17 Ocak 1985’te AA, ultra düşük fiyatlar açıklıyor ve tüm sektörü sallıyor. Gelir yönetimi sayesinde koltukların küçük bir kısmını düşük fiyatlara satıp, kalanları yüksekten verebiliyor. Ama People Express gibi CRS kullanmayanlar tüm koltukları aynı düşük fiyata satmak zorunda kalıyor.
30. Bazı önemli kişilikler:
    1. Texas Air: Frank Lorenzo
    2. People Express: Donald Burr
    3. AA: Robert Crandall
    4. United: Dick Ferris
    5. Eastern: Frank Borman
    6. Southwest: Herb Kelleher
    7. Virgin Atlantic: Richard Branson
    8. Ryan Air: Michael O’Leary
    9. Easy Jet: Stelios Haji-ioannou
    10. British Airways: 1980’ler Collin Marshall
31. People Express’in bulunduğu zor durumdan büyüyerek çıkabileceğine inanan Donald Burr, önce Frontier’i daha sonra da iki bölgesel havayolu şirketini satın alıyor. 1985 civarı.
32. Ancak problem büyüklük değil, PE’in bir CRS’i bulunmamasıydı. Çok geçmeden işler iyice sarpa sardı. 1986’da PE ve yavru şirketleri, Texas Air’a satıldı. Burr da eski arkadaşı Lorenzo ile barıştı.
33. United, 1980’lerin ortasında Hertz ve Hilton’u satın alıyor.
34. Nisan 1987’de United’ın pilotları, şirketi satın almak için 4,5 milyar dolarlık teklif verdi.
35. THY’de Cem Kozlu’nun ilk döneminde uygulanan “putting people first” seminerlerini orijinal olarak British Airways uygulamış. British Airways’in (BA) özelleştirilme sürecinde personel 150’şer kişilik gruplarda bu eğitimi almış. 1985 – 1986 civarı olmalı.
36. BA’in o dönemdeki CEO’su Colin Marshall, uçaklarda ilk kez “coach”, “business” ve “first” class uygulamasını başlatıyor. Ve çok da başarılı oluyor. “Business Class” tanımı onun icadı.
37. BA, Şubat 1987’de 1,4 milyar dolara halka arz ediliyor.
38. Cem Kozlu’nun THY’deki ilk döneminde yaptıkları, BA’in yaptıklarına çok benziyor. Yeni uçaklar + yeni dış boya tasarımı + yeni ofis dekorasyonu + üniformalar + yeni network yönetimi vs
39. BA, Avrupa’ya uçuşu bulunmayan United ile “code sharing” yapıyor. Özellikle AA’a karşı yapıyorlar bunu.