Temeli 1944 yılında gerçekleştirilen Şikago Konferansı‘na dayanan ve sivil havayolu taşımacılığının, devletlerarası uçuş trafiği bakımından nasıl faaliyet göstereceğini düzenleyen hava trafik haklarına (Freedoms of the Air) kısaca değinmek istiyorum.

Milliyet temelli mülkiyet sorunsalının kaynağı da aslında bu düzenlemelerde yatıyor.

Farklı devletlere tescil edilmiş havayolu şirketleri kolay kolay birleşemiyor ve tescil edilmiş olduğu ülkenin dışındaki bir noktaya sefer yapmak istediğinde, uçuş izni ve slot tahsis süreçleri pek de pürüzsüz gerçekleşmiyor.

Trafik hakları toplamda dokuz adet olmakla birlikte, uluslararası düzeyde resmî olarak sadece ilk beş madde kabul edilmiş durumda.

Bunlardan en bilineni ise 5. Trafik Hakkı’dır.

Uçakların kapasite ve menzillerinin nispeten düşük olduğu yıllarda devletler arasında sıkça kullanılan bu hak, zaman içerisinde çok azalmıştır.

Örnek vermek gerekirse; 13 Mart 1972 tarihinde Milliyet Gazetesi’nde yayımlanan bir reklamda, Iran Air’in İstanbul bağlantılı uçuşları ön plana çıkarılmış.

O tarihte Iran Air ile İstanbul’dan Tahran’a seyahat etme imkânının yanı sıra; İstanbul’da Iran Air uçağına binen yolcuların Roma, Cenevre, Frankfurt, Londra ve Paris’e de ulaşması mümkün olabiliyormuş.

Hava Trafik Hakları (Freedoms of the Air)

1. Trafik Hakkı

İniş yapmadan, yabancı bir devletin hava sahasından geçiş yapmak.

Ör: Bir Türk şirketi olan THY’nin, İstanbul – Londra seferi sırasında çeşitli devletlerin hava sahalarını kullanması.

2. Trafik Hakkı

Yabancı bir devlete sefer yaparken, bir başka yabancı devletin hava meydanlarına akaryakıt ikmali ve teknik bakım için iniş yapmak.

Ör: THY’nin İstanbul – Londra seferini yapan bir uçağın, Zürih’e iniş yaparak akaryakıt alması.

3. Trafik Hakkı

Bir şirketin, kendi ülkesinden, yabancı bir ülkeye sefer düzenlemesi.

Ör: THY’nin İstanbul – Londra seferi.

4. Trafik Hakkı

Bir şirketin, yabancı bir ülkeden, kendi ülkesine sefer düzenlemesi.

Ör: THY’nin Londra – İstanbul seferi.

5. Trafik Hakkı

Uçuşun başlangıç veya bitiş noktası şirketin kendi ülkesi olması şartıyla, iki yabancı devlet arasında uçuş yapılması ve söz konusu iki ülke arasında yolcu taşınması.

Ör: THY’nin İstanbul – Zürih – Londra seferi yapması. İkinci geçiş hakkından farkı, bu örnekte, Zürih – Londra arasında yolcu taşıma imkânı verilmesidir.

6. Trafik Hakkı

Seferin çıkış noktasının yabancı bir ülke olduğu ve şirketin kendi ülkesine iniş yapıldıktan sonra bir başka yabancı ülkeye devam edilebilmesi.

Ör: THY’nin Londra – İstanbul – Bangkok arasında yolcu taşıması. Burada tarif edilen, herkese âşina olan “transfer yolcu” kavramıdır.

7. Trafik Hakkı

Kendi ülkesine iniş yapmadan, iki yabancı ülke arasında ticarî taşımacılık yapılması.

Ör: THY’nin Londra – Zürih arasında yolcu taşıması.

8. Trafik Hakkı

Uçuşun başlangıç veya bitiş noktası kendi ülkesi olmak şartıyla, bir havayolu şirketinin yabancı bir ülke içerisinde, birden fazla havalimanı arasında sefer düzenlemesi.

Ör: THY’nin İstanbul – Londra – Manchester seferi.

9. Trafik Hakkı

Yabancı bir ülkenin iç hatlarında ticarî taşımacılık yapılması.

Ör: THY’nin Londra – Manchester arasında yolcu taşıması.