2015 yılının Temmuz ayı içerisinde Batılı altı devlet ile İran arasında nükleer enerji konusunda imzalanan anlaşmanın sonucunda, bu ülkeye çok uzun yıllardır uygulanmakta olan ambargoların kaldırılmasına karar verilmişti.
İran ekonomisini felç eden bu ambargoların kaldırılacak olması, enerji ve otomotiv şirketleri başta olmak üzere, Batı dünyasının bir çok küresel firmasının, gözlerini İran’a çevirmesine yol açmıştı.
Anlaşmayla birlikte öne çıkan bir diğer sektör, sivil havacılık olmuştu.
O tarih itibarıyla İran’daki yolcu uçaklarının yaş ortalaması 23 gibi son derece yüksek bir noktada bulunuyordu.
1,6 milyon km² yüzölçümüne ve 80 milyon nüfusa sahip olan ve dolayısıyla hava taşımacılığına had safhada ihtiyaç duyan İran’da, yapılan hesaplamalara göre, 10 yıllık bir süre içerisinde piyasa değeri yaklaşık 20 milyar USD olan 400 uçaklık bir pazarın oluşacağı tahmin ediliyordu.
Filosunun güncellenmesi ve gençleşmesiyle birlikte, Iran Air’in yeniden 1970’li yıllardaki parlak günlerine dönebileceği söyleniyordu.
İran’ın Uçak Siparişleri
Yukarıda da belirttiğimiz gibi, uzun yıllar boyunca devam eden ambargo sebebiyle İranlı havayolu şirketlerinin filolarında bulunan uçaklar son derece eski ve bakımsızdı.
2015 yılındaki anlaşmanın hemen ardından İran, yeni yolcu uçağı alım işine girişmişti.
2016 yılının başında Airbus’tan 118 adetlik büyük bir sipariş verilmişti. Bunu, 40 adetlik ATR siparişi izlemişti.
2017 yılının Ocak ayında ilk Airbus A321, Mart ayında A330 ve nihayet Mayıs ayında da ATR 72-600 tipi ilk dört adet uçak, Iran Air tarafından teslim alınmıştı.
İş bununla da kalmamış, İran ile Boeing arasında, uzun süren müzakerelerin ardından 2016 yılının Aralık ayında geniş kapsamlı bir uçak satışı anlaşması imzalanmıştı.
Anlaşmaya göre, Iran Air için satın alınacak toplam 80 adet uçağın 50’si Boeing 737 MAX-8 ve 30’u Boeing 777 tipinde olacaktı.
Boeing 777 siparişi kendi içerisinde 15 adet -300ER ve 15 adet yeni nesil -9 olmak üzere ikiye ayrılacaktı.
Liste fiyatlarına göre 16,6 milyar USD tutarında olan söz konusu sipariş çerçevesindeki ilk teslimatların 2018 yılının Nisan ayından itibaren başlaması bekleniyordu.
Tabii Boeing ile İran arasındaki anlaşma, Trump’ın başkan seçildiği (Kasım 2016), ancak henüz görevi devralmadığı (Ocak 2017) dönemde imzalanmıştı.
Bununla birlikte, Trump’ın başkanlık döneminin hemen başlarında, Nisan 2017’de Boeing bu kez İranlı bir başka havayolu ile, Aseman Airlines’la 30 adet Boeing 737 MAX için el sıkışmıştı.
Iran Air’in siparişlerindeki toplam uçak sayısı 200’ü geçerken, Aseman Airlines, Zagros Airlines ve Airtour firmalarından gelen siparişlerle birlikte toplam sayı 300’ü aşmıştı.
Trump’ın İran’a Ambargo Kararı
Ve geçtiğimiz Mayıs ayında beklenen oldu.
ABD Başkanı koltuğuna oturduğu günden bu yana verdiği kararlarla diğer bir çok alanda olduğu gibi sivil havacılık sektörünü de etkileyen Donald Trump, beklendiği üzere, İran’la imzalanmış olan nükleer enerji anlaşmasından çekildiğini açıkladı.
Trump ayrıca, anlaşma öncesi İran’a uygulanmakta olan yaptırımların yeniden başlatılacağını duyurdu.
ABD Hazine Bakanı Steven Mnuchin, İran’a uçak satışı için Boeing ve Airbus’a verilen iznin iptal edileceğini duyurdu.
Ambargoların ilk aşamasının başlaması için, o tarihten itibaren 90 gün süre verildi.
Ve bu süre dün (6 Ağustos 2018) doldu. Bundan böyle İran’a herhangi bir uçak, uçak parçası ve bunlara ilişkin hizmet satışı mümkün olmayacak.
ABD tarafından yaptırım uygulanan ülkelere uçak satılabilmesi için, ABD Hazine Bakanlığı’na bağlı Office of Foreign Assets Control (OFAC) adlı birim tarafından satış lisansı verilmesi gerekiyor.
Airbus her ne kadar bir Avrupa firması olsa da ürettiği uçaklarda Amerikan menşeli bir çok parça kullanıldığından, ABD’nin yaptırım uyguladığı bir ülkeye normal prosedürler çerçevesinde uçak satamıyor.
Bu durumun farkında olan Airbus, ATR siparişi çerçevesinde üretilen ATR 72-600 modeli beş adet uçağı 5 Ağustos günü alel acele Tahran’a göndermeyi başardı.
Söz konusu uçakların ödemesi İran tarafından, 3 Ağustos Cuma günü gerçekleştirildi.
Böylece, 2015 yılı sonrasında Iran Air’in teslim aldığı ATR 72-600 sayısı 13’e yükseldi.
Bundan Sonra Ne Olur?
Koltuğa resmen oturduğu günden bu yana geçen bir buçuk sene içerisinde, ABD Başkanı Donald Trump’ın taktiksel olarak sık sık sertliğe başvurduğu görülüyor.
Bununla birlikte Trump, Kuzey Kore örneğinde olduğu gibi, hiç beklenmedik bir biçimde uzlaşma yoluna da gidebiliyor.
ABD yönetiminin İran’a yaptığı müzakere çağrılarını da bu çerçevede düşünmek mümkün.
Bu yüzden, İran’ın yolcu uçağı filosunu yenileme planlarının “şimdilik” askıya alındığını söyleyebiliriz.
Önümüzdeki günlerde varılacak yeni bir anlaşma veya Airbus ve Boeing gibi şirketlere sağlanacak bir imtiyaz sonrasında, İran’a uçak teslimatlarının yeniden başlaması gündeme gelebilir.
Dolayısıyla, İran’ın sivil havacılık konusunda gerçekleştirmeye çalıştığı yeniden yapılanma programının tamamen iptal edildiğini söylemek için henüz erken.
Bu konunun netliğe kavuşması için biraz daha beklememiz gerekiyor.