İki hafta kadar önce kamuoyuna yansıyan bir haber büyük tartışmalara yol açmıştı.
Haberde, İGA Havalimanı İşletmesi’nin, “Çin Dostu Havalimanı” belgesine layık görüldüğü belirtiliyordu.
İGA Havalimanı İşletmesi İcra Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü Kadri Samsunlu, havalimanında hayata geçirdikleri ‘yolcu dostu’ uygulamalarla Çinli misafirlerin kendilerini “evlerinde” hissetmelerini hedeflediklerini söylüyordu.
Geçtiğimiz Temmuz ayında da İGA Havalimanı’nda yapılacak alışverişlerde, yine Çinliler tarafından kullanılan WeChat Pay adlı uygulama üzerinden ödeme yapma imkânı sunulmaya başlanmıştı.
Projenin hayata geçirilmesinde, Çin’in önde gelen bankalarından olan ve 2015’in Mayıs ayından itibaren Türkiye’de faaliyet göstermeye başlayan Industrial and Commercial Bank of China (ICBC) önemli rol oynamıştı.
Normal dönemde Türkiye ile her gün karşılıklı olarak onlarca seferin yapıldığı Almanya, İsrail, İngiltere, İtalya, İran, Rusya gibi ülkelerin değil de Çin gibi hem uçuş sayısının pek fazla olmadığı hem de Doğu Türkistan sebebiyle ülkemizde sık sık olumsuz bir biçimde gündeme gelen bir ülkenin vatandaşlarına böyle kolaylıkların sağlanması, soru işaretlerini beraberinde getirdi.
Şimdi gelin hep birlikte önce Çin’in Türkiye’de son yıllarda üstlendiği önemli yatırımlara, sonra da İGA Havalimanı’yla ilgili muhtemel sonuçlarına bir bakalım.
Türkiye’deki Önemli Çin Yatırımları
Kumport
2015 yılının sonlarında, iş hacmi bakımından Türkiye’nin üçüncü büyük limanını işleten, İstanbul Ambarlı’daki Kumport Liman Hizmetleri şirketinin %65 oranındaki hissesi, 940 milyon USD bedel karşılığında Çinli Cosco Pacific ve iştirakleri CMHI ve CIC Capital tarafından oluşturulan konsorsiyuma satıldı.
Çin’in en büyük devlet kuruluşlarından biri olan Cosco, Yunanistan’daki Pire Limanı’nın da azınlık ortağı konumunda bulunuyor.
Netaş
Çinli teknoloji devi ZTE, 2017 yılı ortalarında Netaş’ın %48 oranında hissesini satın aldı.
ZTE bu iş için 101 milyon USD ödedi.
ZTE CEO’su Dr. Zhao Xianming o günlerde yaptığı açıklamada, Netaş’ın diğer ülkelere de hizmet veren bölgesel bir üs haline getirileceğini söylemişti.
Netaş son dönemde, İGA Havalimanı’nın telekomünikasyon altyapısının kurulması ve Türkiye’nin millî sağlık verisinin dijitalleştirilmesi gibi stratejik projelerde önemli rol oynadı.
Nuctech, İstanbul İGA Havalimanı’nda
29 Aralık 2017 tarihinde imzalanan bir anlaşmayla, İstanbul İGA Havalimanı’ndaki güvenlik kontrolü ekipmanının, Nuctech firmasından satın alınacağı duyurulmuştu.
Anlaşmaya göre Nuctech, yeni havalimanının tüm güvenlik kontrol noktalarını kapsayacak şekilde, çeşitli tiplerde 450 set ekipman sağlamayı taahhüt etmişti.
Nuctech, güvenlik ekipmanı konusunda uzmanlaşmış olan bir Çin devlet firması.
Trendyol
Ülkemizin en büyük e-ticaret firmalarından bir tanesi olan Trendyol, 2018 yılında bir dünya devi olan Alibaba tarafından satın alındı.
Çinli Alibaba firması bu işlem için 728 milyon USD ödedi.
Böylece Trendyol’un yaklaşık %75 oranındaki hissesi Çinlilerin oldu.
Yavuz Sultan Selim Köprüsü
İstanbul boğazına inşa edilen üçüncü asma köprüde de Çin büyük rol oynadı, oynamaya da devam ediyor.
Yavuz Sultan Selim köprüsü ülkemizden IC İçtaş ve İtalyan Astaldi firmaları tarafından inşa edilerek 2016 yılının Ağustos ayında hizmete açılarak işletilmeye başlandı.
Ancak kısa bir süre sonra söz konusu firmaların mâli açıdan güçlük yaşaması üzerine, devreye yine Çinli ICBC bankası girdi.
ICBC, 2018 yılının Temmuz ayında, işletmeci IC İçtaş – Astaldi konsorsiyumunun (ICA) borçlarının yeniden yapılandırılması sürecini üstlendi.
Ancak süreç 2019 yılının son ayında, China Merchants Expressway, China Merchants United, Jiangsu Expressway, Zhejiang Expressway, Sichuan Expressway ve Anhui Expressway adlı Çinli şirketlerden oluşan konsorsiyumun, 688 milyon USD karşılığında ICA’nın %51’ini satın almasıyla tamamlandı.
Yapılan hisse devirleri neticesinde İtalyan Astaldi, projeden tamamen çekildi.
Hunutlu Termik Santrali
Çin’in Türkiye’deki bir diğer yatırımı, enerji sektöründe.
Liderliğini Çinli Shanghai Electric Power (SEP) adlı firmanın yaptığı proje, Adana’nın Yumurtalık ilçesinde bir termik santral kurulmasını öngörüyor.
SEP’in %50,01 oranında paya sahip olduğu projenin diğer ortakları AVIC International Project Engineering (%2,99) ve iki Türk firma (%47).
İnşaatı 2019 yılında başlayan santralin, 2022 yılında tamamlanması ve 1.7 milyar USD’ye mâl olması bekleniyor.
Bu açıdan bakıldığında, Hunutlu Termik Santrali, Çin’in şimdiye kadar Türkiye’de gerçekleştirdiği en büyük doğrudan yatırım olarak dikkat çekiyor.
Proje finansmanı, Bank of China (BOC), China Development Bank (CDB) ve yine ICBC tarafından sağlanacak.
Bandırma Bor Karbür Tesisi
Bandırma’da inşa edilecek bor karbür tesisinin temeli, 25 Ekim 2019 tarihinde atıldı.
70 milyon USD’ye mâl olması beklenen tesisin 24 ayda tamamlanması hedefleniyor.
Tesisi, Çinli China Machinery Engineering Corporation adlı firma inşa ediyor.
Proje çerçevesinde kurulan TRBOR Bor Teknolojileri A.Ş.’nin büyük ortağı yine aynı Çinli firma.
Eti Maden ise %33 oranındaki payla Türkiye adına bu önemli projede yer alıyor.
Nükleer Enerji Santrali
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 2018 yılında yaptığı bir açıklamada, Türkiye’nin üçüncü nükleer enerji santralinin Çin’le birlikte inşa edileceğini duyurmuştu.
Konuyla ilgili olarak Kasım 2014’te Türk ve Çinli firmalar arasında müzakerelerin başlamasına yönelik bir anlaşma imzalanmıştı.
Ancak Sinop’ta inşa edilmesi planlanan ikinci santral projesinde yaşanan tıkanma sonrasında, Çin’le yapılacak işbirliği, Türkiye’nin ikinci nükleer santrali konumuna yükselmişti.
Huawei
Türkiye’de varlığını artıran bir diğer Çinli şirket, teknoloji devi Huawei.
Huawei, Türkiye’deki pazar payını, 2017 yılındaki %3 seviyesinden, 2019’da %30’a kadar yükseltmeyi başardı.
Huawei’nin İstanbul ofisinde 2010 yılında açılan Huawei Ar-Ge Merkezi, kurulduğu günden itibaren 120 milyon dolardan fazla yatırımla Çin dışındaki Huawei Ar-Ge merkezleri arasında, ikinci en büyük Ar-Ge merkezi haline geldi.
İstanbul Ümraniye’de bulunan merkezinde hizmet veren Huawei, bir çok bakanlık, belediye, kamu otoritesi ve özel şirketle birlikte 5G, nesnelerin interneti, yapay zekâ, bulut ve akıllı/güvenli şehir çözümleri geliştiriyor.
Türkiye’nin 3G ve 4,5G’ye geçiş sürecinde aktif rol alan Huawei, Vodafone’un şebekesinin tamamında, Turkcell ve Türk Telekom’un şebekelerinin ise yarısında imza sahibi.
Huawei ve Turkcell, İGA Havalimanı’nın dijital altyapısının kurulmasında da önemli rol oynamıştı.
Çin Demiryolu Ekspresi ve Marmaray
7 Kasım 2019 tarihinde İstanbul sıra dışı bir ilke şahitlik etti.
Çin’in Şian şehrinden yola çıkan China Railway Express (Çin Demiryolu Ekspresi), Marmaray hattını kullanarak Asya’dan Avrupa’ya geçti.
Toplam uzunluğu 820 metre olan 42 konteyner yüklü vagonla hareket eden trenin geçişi iki parça halinde gerçekleştirildi.
21 vagon, TCDD’ye ait bir lokomotif, kalan kısım ise Çin’den yola çıkan lokomotif tarafından çekildi.
Çin’den Avrupa’ya kesintisiz giden ilk yük treni China Railway Express, iki kıta, 10 ülke ve iki denizi aşarak, 11.483 kilometrelik yolu 12 günde kat ederek, son durağı olan Prag’a ulaştı.
Trenin geçtiği ülkeler şu şekildeydi:
Çin, Kazakistan, Azerbaycan, Gürcistan, Türkiye, Bulgaristan, Sırbistan, Macaristan, Slovakya ve Çekya.
Çin’den gelen yükün, Bakü-Tiflis-Kars hattı ve Marmaray kullanılarak İstanbul üzerinden taşınması, diğer güzergâhlara göre zaman ve enerji tasarrufu elde edilmesi anlamına geliyor.
TVF – Sinosure Anlaşması
Türkiye – Çin ekonomik ilişkilerinde dikkat çeken bir diğer gelişme, geçtiğimiz Mart ayında imzalanan bir anlaşma.
Türkiye Varlık Fonu (TVF) ile Çin İhracat ve Kredi Sigortası Kurumu (Sinosure) arasında imzalanan mutabakat belgesiyle, iki ülke arasındaki ekonomik, ticari ve yatırım iş birliğinin artırılması hedefleniyor.
İmzalanan belgeye göre Sinosure, TVF’nin cari açığın azaltılmasına dönük enerji, petrokimya ve madencilik sektörlerindeki projelerine Çinli yatırımcı, müteahhit ve finansal kurumları tavsiye edecek.
Sinosure ayrıca ilgili projelerin finansman şartlarına bağlı olarak 5 milyar ABD dolarına kadar sigorta desteği de sunabilecek.
Afşin-Elbistan Termik Santrali
Afşin-Elbistan’da yapılması planlanan yeni termik santral için yabancı yatırımcılarla görüşmeler devam ediyor.
TVF Genel Müdürü Zafer Sönmez, altı farklı Çinli yatırımcının projeyle ilgilendiğini duyurdu.
Kömür sahasının büyüklüğüne bağlı olarak değişmekle birlikte, 1.600 megavat gücünde planlanan santralin ihalesinin, 2021 yılında gerçekleştirilmesi hedefleniyor.
TVF, Çin’e Temsilcilik Açacak
TVF’nin Çin’le temasları bu kadarla da kalmıyor.
TVF Genel Müdürü Zafer Sönmez, beş yıl içinde yurt dışında temsilcilikleri olan bir kurum haline geleceklerini belirtiyor.
Sönmez, ilk yurt dışı ofisinin bir yıl içinde Çin’de açılacağını söylüyor. Bunu, Londra ve Afrika ülkeleri temsilcilikleri takip edecek.
Kuşak ve Yol İnisiyatifi
Aslında Çin’in Türkiye’ye gösterdiği özel ilgi pek de sürpriz değil.
Dünyanın ikinci büyük ekonomisinin küresel çapta yayılma planları, bir devlet politikası olan Kuşak ve Yol İnisiyatifi çerçevesinde şekilleniyor.
Kuşak ve Yol İnisiyatifi, alternatif güzergâhlar üzerinden Çin ve Avrupa pazarlarının birbirine bağlanması hedefleniyor.
Çin, projenin hayata geçirilmesi amacıyla şimdiye kadar onlarca ülkede milyarlarca dolarlık yatırım yapmış durumda.
Türkiye, Orta Koridor şeklinde tanımlandığı bu çok iddialı projede Çin açısından büyük önem taşıyor.
İGA, Kredi Borcunda Çin’in Kapısını Çalmıştı
Yeni havalimanının yapım sürecinde İGA Havalimanı İşletmesi, 6-7 milyar Euro civarında bir banka kredisi kullanmıştı.
Ancak 2019 yılında söz konusu kredinin geri ödemelerinin başlangıç tarihi yaklaştıkça, bu büyük borcun yeniden yapılandırılması çalışmaları hakkında art arda haberler çıkmaya başlamıştı.
Son olarak bu yılın başlarında, Covid-19 salgını patlak vermeden hemen önce, İGA ile Pekin merkezli ICBC bankası arasında, 5.7 milyar Euro tutarındaki borçların refinansmanı konusunda görüşmeler yapıldığı ortaya çıkmıştı.
İGA ve Pekin Havalimanı İşletmesi, “Kardeş Havalimanı” Olmuştu
2019 yılının Kasım ayında İGA, Pekin Havalimanı İşletmesi ile bir anlaşma imzalayarak, “Kardeş Havalimanı” programına üye olmuştu.
Pekin’de gerçekleştirilen imza törenine, İGA Genel Müdürü Kadri Samsunlu ile Pekin Havalimanı İşletmesi Genel Müdürü katılmıştı.
Kardeş Havalimanı programının temelde tarafları bağlayıcı herhangi bir yanı bulunmuyor.
Bununla birlikte üye havalimanlarının genel müdürleri yılda bir kez bir araya gelerek, fikir alışverişinde bulunuyor.
Bunun yanı sıra, üyeler isterlerse birbirleri arasında geçici süreli personel değişimi, ortak proje geliştirme, pazarlama faaliyeti, bilgi ve deneyim paylaşımı gibi noktalarda işbirliği yapıyor.
İGA Havalimanı İşletmesi, Çin’e Satılır mı?
Yukarıda alt alta sıraladığımız tüm bu olguları topladığımızda, ortaya stratejik açıdan son derece önemli bir soru çıkıyor:
“İGA Havalimanı İşletmesi, Çin’e satılır mı?”
Hatırlanacağı üzere, satış konusu gündeme ilk olarak 2019 yılının Mayıs ayında gelmiş, sonraki aylarda ise sürecin iptal edildiği bildirilmişti.
O dönemde Vinci, Aeroport de Paris ve onun Türk iştiraki TAV ve Ferrovial şirketlerinin, İGA yönetimiyle görüşmelerde bulunduğu iddia edilmişti.
Bugüne döndüğümüzde; bir yandan son bir kaç sene içinde Çinli şirketlerin Türkiye’ye ilgisi, diğer yandan Covid-19 salgınının havacılık sektörü üzerindeki yıkıcı etkisi düşünüldüğünde, satış konusunun yeniden gündeme gelmesi sürpriz olmayacaktır.