Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in Rusya’yı ziyaret etmesi, geçen haftanın en fazla konuşulan konularındandı.

Bunların arasında öne en fazla çıkan, Ukrayna’yı işgâl girişimi büyük oranda sekteye uğrayan Rusya’nın, Çin’den alabileceği askerî destek oldu.

Özellikle ABD’nin çok yakından takip ettiği bu gelişme, Çin’in uzunca bir süredir yürüttüğü “yerli” yolcu uçağı üretimini yeniden gündeme getirdi.

Foreign Policy’de yayımlanan bir makalede, Çin’in yolcu uçağı üretim süreci ve Batılı devletlerin buna katkısı çok ayrıntılı bir biçimde ele alınmış.

Biri bölgesel jet, diğeri dar gövde kategorisinde olmak üzere, Çin’in geliştirdiği iki farklı yolcu uçağı modeli bulunuyor.

Bölgesel jet türünde olan ARJ21, 28 Haziran 2016 tarihinde Chengdu Airlines filosunda resmen yolcu seferlerine başlamıştı. 2022 yılı sonu itibarıyla teslim edilen ARJ21 sayısı 100 adede ulaşmıştı.

Dar gövde kategorisindeki C919’un ilk teslimatı ise geçen aralık ayında yapılmıştı. Airbus A320 ve Boeing 737 ile rekabet edeceği öngörülen bu uçağın, 2023 yılı içinde resmen hizmete girmesi bekleniyor.

Projenin başında hedeflenen süreyi yedi yıl aşsa da Çin’in bir yolcu uçağını üretebilir hale gelmesi bir başarı olarak değerlendiriliyor.

Gelgelelim, söz konusu uçakların ayrıntılarına baktığımızda iş değişiyor.

Zira Çin’in ürettiği uçakların teknolojik parçalarının çok büyük bir bölümü Batılı şirketlerden tedarik ediliyor.

Yolcu Uçağı Üretiminde Rusya – Çin İşbirliği

Çin, buna bir çare olarak, geniş gövdeli uçak projesi C929’da Rusya ile işbirliği yapmaya karar vermişti.

2016 yılında Çinli COMAC ile Rus United Aircraft Corporation (UAC) firmaları bir anlaşma imzalamış ve söz konusu uçağın adı CR929 olarak değiştirilmişti.

Plana göre uçağın gövdesi Rusya’da tasarlanacak ve Çin’de üretilecekti. İlk aşamada Rolls-Royce marka motor kullanılacak; daha sonra bunların yerini Rus yapımı motorlar alacaktı. Kanatlar ve aviyonik sistemler Rusya’da üretilecekti. Uçağın son montajı ise Şanghay’daki tesislerde gerçekleştirilecekti.

İlk deneme uçuşu için hedef, 2025 yılıydı.

Fakat daha işbirliğinin ilk anlarından itibaren gerek teknoloji ve gerekse pazar paylaşımı noktalarında taraflar arasında anlaşmazlık çıktı.

Çin, başta motor olmak üzere teknolojik üretim kabiliyetini ele geçirmeye çalışırken, Rusya bunları vermemekte kararlıydı.

Şi Cinping’in Ziyareti, Projeyi Kurtarır mı?

Yukarıda da değindiğim üzere, Batılı devletler Çin – Rusya ilişkilerini yakından takip ediyor.

Foreign Policy’deki makalede, Çin’in Rusya’ya askerî yardım yapması halinde, ABD’nin Çin’de yürütülen yerli yolcu uçağı projelerini durduracak adımlar atması gerektiği belirtiliyor.

İletişim sistemlerinde ve yarı-iletken üretiminde Çin’e ciddi bir blokaj uygulayan Batı’nın, aynı şeyi yolcu uçağı üretiminde de yapabileceği söyleniyor.

Buna bir örnek olarak, yine Çin’de geliştirilmeye çalışılan, Xian Modern Ark 700 (MA700) adlı pervaneli uçak gösteriliyor.

Kanada, Eylül 2021’de, ABD ile eşgüdüm içerisinde, MA700’de kullanılan ve Kanada’da üretilen Pratt & Whitney Canada PW150 tipi motorların Çin’e ihracını yasaklamıştı.

Bu kararın ardından, 2007 yılından beridir uğraşılan MA700 projesi bir anda durma noktasına gelmişti.

Çin’in yolcu uçağı sektöründe on binlerce işçi çalıştığı ve bu işe son yirmi yılda yaklaşık 70 milyar dolar harcandığı hesaplanıyor.

Batı’nın müdahalesiyle bu sektörün durması Çin açısından hem muazzam bir mâlî zarar hem de saygınlık kaybı anlamına gelecektir.

Ayrıca Çin, sivil havacılık sektörünün yaşaması için yine Airbus ve Boeing’den uçak satın almaya mecbur olacaktır.

Bakalım ABD – Çin eksenindeki gerilim, işi gerçekten bu noktaya kadar götürecek mi?