Yolcuların uçuş sırasında en fazla vakit geçirdiği şeylerin başında, koltuk arkası ekranlardaki uçak içi eğlence sistemi geliyor.
Film ve belgesel seyredenler, oyun oynayanlar, müzik dinleyenler çoğunlukta oluyor.
Benim en sevdiğim şey ise uçuş haritasını takip etmek.
Saat kaçta kalktık, kaçta varacağız; o an hangi ülkenin üzerinden geçiyoruz, yüksekliğimiz ne, rotamız nereden nereye uzanıyor?
Bir de sık sık, hızımızı kontrol ederim. Havaya göre hızımız ne kadar, yere göre ne kadar?
Özellikle, rotamızda jet stream adı verilen çok hızlı hava akımlarına rast geldiğimizde ekrana yansıyan yer hızı, uçaklar için alışılageldik seyir hızlarından çok farklı oluyor.
Zira genelde yerden 9 ilâ 12 km yükseklikte meydana gelen bu hava akımlarının saatteki hızı, 200 kilometreyi aşabiliyor ve içinden geçen uçakları yere göre olan hızını muazzam şekilde değiştirebiliyor. Jet stream’ler batıdan doğuya doğru esiyor ve özellikle kuzey yarımkürede mevsim kış olduğunda şiddetini artırıyor.
En basit bir biçimde yani [uçağın hızı +/- hava akımının hızı] formülüyle bir hesap yaparsak; mesela, uçak 850 km/s hızla seyrederken, hızı 200 km/s olan ve tam olarak kuyruk tarafından esen bir hava akımının içine girdiğinde, uçuş haritasındaki yer hızını 1.050 km/s şeklinde görmek mümkün. Veya bunun tam tersi bir durumda; rüzgâr önden geldiğinde, yer hızı 650 km/s’ye kadar düşebilir.
Uçakların Kırdığı Hız Rekorları
İşte bu olgu zaman zaman, jet stream’lerin en hızlı estiği veya diğer bir deyişle aktığı bölgelerin başında gelen Kuzey Atlantik’ten geçen uçakların kırdığı rekorlarla gündeme gelir.
British Airways’e ait Boeing 747-400 tipi bir uçak, 8 – 9 Şubat 2020 tarihlerinde New York JFK – Londra Heathrow seferini 4 saat 56 dakikada tamamlamıştı. Bu süre, bu hattaki ortalama uçuş süresinden 1 saat 20 dakika kadar kısaydı. Bu rekor kırılırken Boeing 747’nin yere göre hızı bir ara 1.327 km/s seviyesine kadar çıkmıştı.
Boeing 747 tipindeki uçakların normal seyir hızı 933 km/s ve maksimum hızı ise 1.004 km/s. Aradaki 400 km/s’lik fark, uçağın rotasında bulunan çok hızlı hava akımı sayesinde elde edilmişti.
Tabii bu noktada, New York – Londra hız rekorunun aslında, 2 saat 53 dakikayla 7 Şubat 1996 tarihinde bir Concorde tarafından kırıldığını da belirtmeden geçmeyelim.
Jet Stream’ler, Rotaları Etkileyebiliyor
Çok hızlı hava akımları, batıdan doğuya doğru uçarken fayda sağladığı gibi, tam tersi yöndeki yolculuklarda olumsuz sonuçlara yol açabiliyor.
Rüzgâra karşı yapılan uçuşlar, akaryakıt tüketiminin artmasına sebep oluyor. Bunun yanı sıra, hangi yönde eserse essin, söz konusu hava akımları, açık hava türbülansı şeklinde adlandırılan ve radarlar tarafından tespit edilemeyen ani ve şiddetli çalkantıların son yıllarda daha fazla yaşanmasına beraberinde getiriyor.
Geçen mayıs ayında, Singapore Airlines’a ait Boeing 777-300ER tipi bir uçak, Myanmar hava sahasında meydana gelen türbülanstan etkilenmiş ve olayda bir yolcu hayatını kaybederken, onlarca yolcu ve mürettebat yaralanmıştı.
Hem akaryakıt tüketiminin artmasından hem de şiddetli türbülanslardan kaçınmak isteyen havayolları, uçuş rotalarında bir takım değişiklikler yapıyor. Bu durum ise biz yolculara, uzayan uçuşlar ve plansız tehirler (rötar) olarak geri dönüyor. Son anda yapılan bir rota değişikliği belki de aktarmalı bir uçuşumuzu kaçırmamız anlamına geliyor.
Teknolojik Takip
Son yıllarda, jet stream’lerin hızında ve şiddetinde artışlar gözlemleniyor. Bu değişimin temelde, küresel iklim değişikliği fenomeniyle ilişkilendiriliyor. Dolayısıyla uçakların rotalarını etkilemeye varan bu durumun geçici değil kalıcı olacağı tahmin ediliyor.
Havayolları bu doğrultuda, rotaları ve uçuş sürelerini optimize etmek için hem teknolojik gelişmelerden hem de operasyonel stratejilerden yararlanıyor.
Araştırmalar, jet stream’lerden faydalanılarak maliyetlerin azaltabileceğini ve performansın artırabileceğini gösteriyor. Özellikle, uluslararası rotaların planlamasında, gerektiğinde yüksek enerjili jet akımlarını arkaya almak veya bunlardan kaçınmak için ayarlamalar yapılıyor.
Bundan on yıl kadar önce yayımlanan bir bilimsel araştırmada, Kuzey Atlantik üzerindeki hava akımlarının hızının, yüzde 15’e varan oranda artabileceği iddia edilmişti.
Rota planlamasının kalıcı bir biçimde değiştirilmesinin zorunlu olduğu böyle hallerde, havayolu şirketleri, ilgili hatların tarifesini buna göre güncelliyor ve yolcuların, tehirlerden etkilenmesinin önüne geçiyor.