Kitap notları bölümümüzde oldukça uzun bir aradan sonra yabancı bir eseri ele alıyoruz.

Tam adı Pan Am at War – How The Airline Secretly Helped America Fight World War II olan kitap, Mark Cotta Vaz ve John H. Hill tarafından yazılmış.

408 sayfalık çalışma, 2019 yılında yayımlanmış.

(ISBN: 978-1-5107-2950-6)

Kitapta, özetle söylemek gerekirse, Pan Am’ın İkinci Dünya Savaşı öncesinde geliştirdiği küresel operasyon ağının, savaş sırasında Amerikan devletince nasıl askerî amaçla kullanıldığı anlatılıyor.

Kitap, üç kısım ve 25 bölümden oluşuyor.

İlk kısımda, sivil havacılığın doğup geliştiği dönem anlatılıyor.

• Özellikle ABD’de, 1. Dünya Savaşı’ndan sonra sivil havacılık hızla gelişiyor.
• Daha 1924 yılında, bugün yine gündemde olan Panama Kanalı’na keşif uçuşu yapılıyor ve ABD ile Kanal arasında bir posta hattı kurulmasına karar veriliyor.
• İşin ilginç yanı, aynı tarihlerde Güney Amerika’da faaliyet gösteren bir Alman havayolu şirketi bulunuyor. SCADTA adlı bu havayolunun hikâyesini Havayolu 101’de anlatmıştım.
• 1899, New Jersey doğumlu, Juan Trippe adlı bir genç, yine aynı dönemde havacılığa merak salmıştır. Genç Juan, 1923’te Long Island Airways adlı bir havayolu kurar. Juan, bu havayolunun hem sahibi hem baş pilotu hem de teknisyenidir.
• Juan Trippe, ilk şirketini 1924’te kapatır ve bir yıl sonra Eastern Air Transport adlı yeni bir havayolu kurar. Trippe’nin amacı, Amerikan Posta İdaresi’nin hava posta ihalesini almaktır.
• Kısa bir süre sonra şirketin adını Colonial Air Transport olarak değiştirir ve hemen ardından New York – Boston hattının ihalesini kazanır. Trippe’nin bu şirkette ortakları da vardır.
• Amerikan ordusundan Hap Arnold adlı bir subay, 1927 yılında Pan American Airways (Pan Am) adlı yeni bir havayolu kurarak, Florida Key West ile Küba’nın başkenti Havana arasındaki posta hattına tâlip olur. Hap Arnold kısa bir süre sonra şirketin yönetiminden ayrılmak zorunda kalır.
• Küba ihalesini Pan Am kazanır. Fakat şirketin henüz bir tane uçağı bile yoktur ve en geç üç ay içinde seferlere başlaması gerekmektedir.
• İş çıkmaza girecek gibi görünürken, Juan Trippe, Pan Am’ın sahipleriyle temasa geçer. Sonuçta iki şirket birleşir. Pan Am markasıyla yola devam edilir. 19 Ekim 1927’de ilk sefer yapılır.
• Daha sonra, bu hatta kullanılmak üzere, Igor Sikorsky’nin tasarladığı ve o an için denemeleri süren ilk amfibik uçaktan (Sikorsky S-38) sipariş verilir.
• Takip eden yıllarda Pan Am operasyonu hızla büyür. Charles Lindbergh, Hugo Leuteritz gibi kendi alanlarında uzman isimler şirkete farklı açılardan katkı sağlar.
• Amerikan hükümetleri, Orta ve Güney Amerika’daki Alman nüfuzuna karşı Pan Am’ı destekler. Bu bölgede bir çok noktaya seferler başlatılır.
• 1933’ten sonra, Atlas Okyanusu’nu aşarak Avrupa’ya ulaşma yolunda çalışmalara girişilir. Bununla birlikte, Juan Trippe öncelikle Pasifik Okyanusu’na odaklanır.

İkinci kısım, 2. Dünya Savaşı öncesindeki gelişmelere ayrılmış.

• ABD’nin diğer ülkelerle ilişkileri, Pan Am’ı Pasifik’i ortadan aşmak zorunda bırakır.
• San Francisco ile Hong Kong arasında bir rota planlaması yapılır. Uçuşun ilk bacağı, San Francisco – Honolulu arasında olacaktır. Honolulu’dan sonraysa yakıt ikmâli amacıyla Midway, Wake ve Guam gibi adalar seçilir.
• Bu aşamada yine Amerikan devleti girer. Söz konusu adalarda gerekli altyapının hazırlanması için Pan Am’a her türlü destek verilir.
• Önce Sikorsky S-42, sonrasında da Martin M-130 ve Boeing 314, Pan Am açısından dönemin sembol uçakları olur. Bu uçaklara, eski zamanların denizcilerinden ilhamla “Clipper” adı verilir. Hawaii Clipper, China Clipper gibi.

• 16 Nisan 1935’te, Pan American Clipper adı verilen uçak, San Francisco ile Honolulu arasında git-gel deneme seferi yapmak üzere yola çıkar. 12 Haziran’da bir deneme daha yapılır. Bu kez Honolulu’dan sonraki durağa, Midway’e kadar gidilir. Üçüncü denemede Wake Adası’na ulaşılır. 13 Ekim’deki son denemede Guam’a varılır.
• 22 Kasım 1935’te, son durak Manila olacak şekilde hava posta seferleri resmen başlatılır. China Clipper adlı uçağın kalkışını görmek için, San Francisco körfezine 100 binden fazla kişi toplanır. Uçağın Manila’ya varışı bir haftayı bulur.
• Juan Trippe, 1938 yılındaki bir konuşmasında, “Sivil havacılık, ulusal savunmamız açısından bir siper niteliğindedir” şeklinde konuşur. İkinci Dünya Savaşı artık kapıdadır. Zaten Japon – Çin savaşı çoktan başlamıştır bile.
• Pan Am bu arada, Hawaii Clippers ve Samoan Clippers adlı iki uçağını kazada kaybeder, Şirketin, Pasifik’teki kapasitesi azalırken, hatları Yeni Zelanda’ya kadar uzanır. Sıkıntılı bir süreç başlar.
• Mayıs 1939’da, 2. Dünya Savaşı henüz resmen başlamadan önce, Pan Am’ın Avrupa seferleri hizmete girer. Fakat bir kaç ay sonra savaş patlak verince, Fransa ve İngiltere uçuşları durdurulur. Avrupa’daki tek bağlantı noktası, savaşta tarafsız kalan Portekiz’in başkenti Lizbon olur.
• Aynı yılın mart ayında çok ilginç bir idari anlaşmazlık yaşanır ve şirketin yönetim kurulu, Juan Trippe’yi görevden alır. Fakat kısa bir süre sonra bundan vazgeçilir ve Ocak 1940’ta Trippe, göreve iade edilir.

Üçüncü kısım, savaş sırasında yaşananlardan oluşuyor.

• Savaşın başlamasıyla birlikte Pan Am adeta Amerikan devletinin bir aracı haline dönüşür. Hem askerî nakliye açısından hem de siyasî açıdan.
• Güney Amerika’daki Alman nüfuzu, Pan Am aracılığıyla büyük oranda kırılır.
• Özellikle Brezilya’nın Natal kenti üzerinden Afrika ve oradan da Orta Doğu’daki İngiliz kuvvetlerine yoğun bir biçimde askeri personel ve mühimmat taşınır.
• Gelgelelim ABD henüz resmen savaşa girmemiştir. Ta ki 7 Aralık 1941’deki Pearl Harbor saldırısına kadar. Japonların saldırısından, adadaki Pan Am tesisleri de etkilenir. Pan Am’ın Pasifik operasyonu hemen askıya alınır.
• Pasifik genelindeki üsler ateş altındadır. Onlarca Pan Am personeli saldırılarda hayatını kaybeder.
• Pacific Clipper adlı Boeing 314 tipi bir Pan Am uçağı, savaşa Yeni Zelanda yakınlarında yakalanır. Hikâyesini şurada anlattığım olayda, söz konusu uçak dünyanın neredeyse çevresini dolaşarak New York’a döner. Pacific Clipper, New York’a ulaştığında takvimler, 6 Ocak 1942 tarihini göstermektedir.
• Amerikan Başkanı Roosevelt, 13 Aralık 1941’de yayımladığı bir kararnameyle, tüm sivil havayollarını, Savaş Bakanlığı’nın emrine tahsis eder.
• Bu aşamadan sonra iş tamamen askerî operasyona döner ve Pan Am personeli ve uçakları dünyanın dört bir yanında bu amaçla kullanılır. Kitabın son dört – beş bölümü bu konuyla ilgili çok sayıda örnekle dolu.

Pan Am at War – Table of Contents

PART I: AIR POWER
CHAPTER 1: Visions of the Future
CHAPTER 2: Born to the Air
CHAPTER 3: Champions of Air Power
CHAPTER 4: Prophet of a New Era
CHAPTER 5: The Aviator and the Airline
CHAPTER 6: An Accumulation
CHAPTER 7: The Miracle Year
CHAPTER 8: Life in the Air
PART II: WAR CLOUDS
CHAPTER 9: Across the Pacific
CHAPTER 10: Island Stepping Stones
CHAPTER 11: Clipper Glory
CHAPTER 12: War in China
CHAPTER 13: The Colonizers
CHAPTER 14: The World of Tomorrow
PART III: WARTIME MISSIONS
CHAPTER 15: The Secret Plan
CHAPTER 16: Air Carrier of the Arsenal of Democracy
CHAPTER 17: The Pan-Africa Corps
CHAPTER 18: Far Horizons
CHAPTER 19: Case 7: Condition A
CHAPTER 20: Clippers at War
CHAPTER 21: Hell Riders of the Himalayas
CHAPTER 22: Militarization
CHAPTER 23: “The Fastest With the Mostest”
CHAPTER 24: Into the Congo
CHAPTER 25: No Distant Lands