Son günlerde küresel ekonominin en çok konuşulan konularından biri, Çin ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) arasındaki ticaret savaşları.

Tarife uygulamaları, teknoloji transferi tartışmaları ve siyasi gerilimler, iki dev ekonominin ilişkilerini derinden sarsıyor.

Bu durumun en vahim yansımalarından bir tanesi, Çin’in devasa yolcu uçağı pazarında yaşanacak gibi görünüyor.

Dünyanın en hızlı büyüyen havacılık pazarlarından birine sahip olan Çin’in uçak alım tercihleri, küresel havacılık endüstrisinin dengelerini doğrudan etkileyebilecek bir potansiyele sahip. Çin, dünya yolcu uçağı pazarının yüzde 15 gibi hatırı sayılır bir bölümünü oluşturuyor ve bu oranın önümüzdeki 15 yıl sonunda yüzde 20’ye yükseleceği tahmin ediliyor.

Ülke genelinde bulunan 3.900 adet civarındaki ticarî uçağın 1.500 kadarı Boeing üretimi.

Boeing İçin Tehlike Zilleri mi Çalıyor?

Geleneksel olarak Çinli havayolları, Boeing ve Airbus gibi iki büyük oyuncudan filolarını genişletme yoluna gidiyordu.

Özellikle Boeing, Çin pazarında önemli bir paya sahipti. Ancak son yıllarda artan ticaret gerilimleri ve karşılıklı misillemeler, bu dengenin değişmesine sebep olabilir. Çin hükümetinin, yerli üretici COMAC’ı destekleme ve bağımlılığı azaltma yönündeki stratejik hedefleri de bu denklemde önemli bir rol oynuyor.

Resim böylesine berrakken, Çin’den pek de sürpriz olmayan bir haber geldi.

Hükümetin, Çinli havayollarına, Boeing’den yeni uçak siparişi vermek bir yana, siparişi verilmiş uçakları dahi teslim almamalarını emrettiği iddia ediliyor. Sadece ödeme işlemleri tamamlanmış uçakların ülkeye kabul edileceği belirtiliyor. Bu şekilde 10 adet kadar Boeing 737 MAX tipi uçak bulunduğu söyleniyor.

Lâkin Boeing’in Şanghay’daki teslimat merkezinde bekleyen dört uçaktan bir tanesinin 18 Nisan günü Seattle’a (ABD) dönmek üzere Çin’den ayrılması, söz konusu MAX’ların da reddedildiğini düşündürüyor.

Siparişler ve Büyüme Planları Sorgulanıyor

Çin’in üç büyük havayolu şirketi Air China, China Eastern Airlines ve China Southern Airlines’ın, günümüzden 2027 sonuna kadar Boeing’den sırasıyla 45, 53 ve 81 adet uçak teslim alması planlanıyordu.

Aslında bu gelişmenin kısa vadede Boeing’e olumsuz etki etmesi muhtemel görünmüyor. Yeni uçak pazarının son derece sıkışık olması sayesinde, Boeing’in bu uçaklara müşteri bulması gayet kolay.

Fakat bu siyasi duruş kalıcı hâle dönüşürse, Boeing için Çin gibi dev bir pazarın kaybı büyük bir darbe anlamına gelir.

Öte yandan, yine kısa vadede, Çinli havayollarının bu işin altından nasıl kalkacağı büyük puntolu bir soru işareti.

Zira Airbus’ın sipariş defteri tıka basa dolu ve kısa vadede Çin’e geniş gövdeli uçak tedarik etmesi oldukça zor. Bu durum, Air China, China Eastern Airlines ve China Southern Airlines’ın büyüme planlarını ciddi biçimde aksatacaktır.

Yerli Üretim Cevap Olabilir mi?

Bu noktada herkesin aklına tek bir soru geliyor:

“Çin, kendi yolcu uçaklarını üretip bu boşluğu dolduramaz mı?”

Teoride evet, pratikteyse hiç kolay değil.

COMAC’ın geliştirdiği C919 modeli, Boeing 737 ve Airbus A320’ye rakip olarak sunulsa da mevcut üretim kapasitesi, ülkenin iç talebini karşılamaktan çok uzak.

Üstelik uçakta kullanılan pek çok kritik parça hâlâ ABD menşeli. Bu da Washington’un olası bir teknoloji ambargosuyla projeye doğrudan zarar verebileceği anlamına geliyor.

Nitekim bunun örneğini daha önce görmüştük. Çin’in geliştirmeye çalıştığı MA700 adlı turboprop uçak projesi, Kanada’nın 2021’de, ABD ile koordineli hareket ederek motor ihracatını yasaklamasıyla neredeyse tamamen durma noktasına gelmişti.

Sadece Ekonomik Değil, Stratejik Bir Mücadele

Çin’in yolcu uçağı sektörüne şimdiye dek yaklaşık 70 milyar dolar yatırım yaptığı, sektörde on binlerce kişinin istihdam edildiği biliniyor. Bu alandaki muhtemel bir başarısızlık, sadece ekonomik bir kayıp değil aynı zamanda Çin’in küresel itibarına da ciddi bir darbe anlamına gelir.

Sonuç olarak; Çin’in uçak alım politikaları, yalnızca havacılık sektörünü değil, küresel ticaretin ve siyasetin yönünü de şekillendiriyor. Uçaklar gökyüzünde uçsa da kararlar yerin çok daha derininde, stratejik masalarda alınıyor.